W prawie cywilnym przez umowę użyczenia rozumie się przypadek, gdy użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.

Umowa ta ma wspólne cechy z umową dzierżawy oraz najmu, gdyż polega na korzystaniu z rzeczy cudzej. Nie uzależniono możliwości oddania rzeczy do używania od faktu, iż dana osoba jest właścicielem rzeczy, a więc użyczający musi tylko oddać ją w użyczenie, co znaczy, że musi rozporządzać nią. Nie ma przy tym znaczenia zbycie rzeczy w trakcie trwania użyczenia. Nie prowadzi ono ani do wygaśnięcia stosunku, ani też do wstąpienia nabywcy w miejsce zbywcy jako użyczającego (wyrok SA w Krakowie z 13 czerwca 2000 r., I ACa 422/00, TPP 2003, nr 1, poz. 135; wyrok SN z 7 kwietnia 2005 r., II CK 569/04, LEX nr 175987).

Umowa użyczenia ma charakter nieodpłatny, użyczający nie uzyskuje żadnych benefitów z tytułu jej zawarcia. Nie obejmuje pobierania pożytków z rzeczy. Obowiązki użyczającego są nikłe, wskutek nieodpłatności umowy, natomiast biorący do używania musi spełnić szereg obowiązków.

Przedmiotem użyczenia może być każda rzecz, zarówno oznaczona co do gatunku, jak i tożsamości. Pieniądze, jako środek płatniczy, nie mogą być przedmiotem umowy użyczenia (wyrok SN z 4 grudnia 1998 r., III CKN 49/98, Biul. SN 1999, nr 3, s. 7). Z kolei pieniądze wyłączone z obrotu, numizmaty w posiadaniu kolekcjonera, całe kolekcje monet czy zindywidualizowane znaki pieniężne mogą być przedmiotem umowy.

Do zaistnienia umowy użyczenia wymagane jest oprócz oświadczeń woli, także wydanie rzeczy biorącemu. Nie jest natomiast wymagana żadna forma szczególna. Umowa ta nie ma charakteru wzajemnego.

Treść umowy można ukształtować w sposób dowolny, poza typowymi postanowieniami odnoszącymi się do wydania i przyjęcia rzeczy, można dodać zapisy na temat sporządzenia odpowiednich protokołów – dotyczących np. wydania, przewiezienia, odpowiedzialności itd.

Co ważne, nie każde nieodpłatne korzystanie z rzeczy stanowi umowę użyczenia. Prekarium jest jedną z form, gdzie następuje oddanie rzeczy innej osobie, z tytułu relacji przyjacielskich (J. Gołaczyński (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2006, s. 1132). Współcześnie władztwo prekaryjne występuje w sytuacjach, gdy jedna osoba chce drugiej wyświadczyć przysługę, kierując się grzecznością lub względami humanitarnymi (P. Książek, Prekarium w prawie polskim, Rejent 2007, nr 2, s. 57). Prekarium nie stanowi stosunku prawnego, gdyż strony nie składają oświadczeń woli i nie chcą przez to wywoływać skutków prawnych, a ich relacja ma charakter tylko faktyczny. Między stronami zaistnieje tylko stosunek grzecznościowy, który może być każdocześnie odwołany, właściciel może w każdej chwili rzecz odebrać prekarzyście, któremu nie przysługuje żadna ochrona prawna. Prekarium ma charakter nieodpłatny.

Źródła:
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.),
- „Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna”, Andrzej Kidyba (red.), Zdzisław Gawlik, Andrzej Janiak, Katarzyna Kopaczyńska-Pieczniak, Grzegorz Kozieł, Elżbieta Niezbeck i inni.

W celu uzyskania porady prawnej czy zlecenia obsługi prawnej, zapraszamy do Kancelarii Fortis w Katowicach. Zasięg naszego działania – województwo śląskie, w szczególności: Katowice, Mikołów, Mysłowice, Gliwice, Ruda Śląska, Bytom, Chorzów i okolice.