Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym małżeństwo może zostać unieważnione ze wskazanych niżej powodów:
1) naruszenia przepisów zawierających wiek uprawniający do zawarcia małżeństwa (art. 10 k.r.o.) – mniej niż 18 lat (kobieta może zawrzeć małżeństwo po ukończeniu 16 lat, jednakże po uzyskaniu zgody właściwego sądu rodzinnego),
2) naruszenia przepisu dotyczącego zawierania małżeństw przez osoby ubezwłasnowolnione całkowicie (art. 11 k.r.o.),
3) zawarcia małżeństwa przez osobę dotkniętą choroba psychiczną albo niedorozwojem umysłowym (art. 12 k.r.o.),
4) zawarcia małżeństwa przez osobę, która pozostaje w związku małżeńskim (art. 13 k.r.o.),
5) naruszeniem zakazu zawierania małżeństw przez krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo (art. 14 k.r.o.),
6) naruszeniem zakazu zawierania małżeństw między powinowatymi w linii prostej (art. 14 k.r.o.),
7) zawarcia małżeństwa między przysposobionym a przysposabiającym (art. 15 k.r.o.),
8) wad oświadczenia woli (art. 151 k.r.o.) - brak świadomości, błąd co do tożsamości drugiej strony, wpływ bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej na wyrażenie woli, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
9) naruszenia przepisów o pełnomocnictwie do zawarcia małżeństwa (art. 16 k.r.o.).

Właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy o unieważnienie małżeństwa jest sąd okręgowy (art. 17 pkt 1 k.p.c.). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 listopada 2000 roku, w sprawie o sygn. akt V CKN 1364/00 (OSNC 2001, nr 9, poz. 126) wskazał, że orzeczenie sądu kościelnego o ustaniu małżeństwa kanonicznego nie ma wpływu na małżeństwo świeckie.
Co do zasady, nie można unieważnić małżeństwa, które ustało. Wyjątkiem są sytuacje, gdy małżeństwo zostało zawarte pomiędzy krewnymi w linii prostej, między rodzeństwem oraz przez osobę pozostającą w związku małżeńskim w chwili zawarcia małżeństwa. Ma to związek z faktem, iż tego typu małżeństwa są potępiane przez społeczeństwo, a nadto przewidywane są za nie kary w rozumieniu prawnokarnym.
Kurator ustanowiony przez sąd wstępuje na miejsce zmarłego małżonka w sprawie wytoczonej przez drugiego z małżonków o unieważnienie małżeństwa. W przypadku śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni.

W wyroku unieważniającym małżeństwo zawrzeć należy, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Ustawodawca nie przewidział norm, które pozwalałaby na zrzeczenie się przez małżonków orzekania przez sąd o złej wierze (inaczej niż w postępowaniu o rozwód).
Skutkiem unieważnienia małżeństwa jest ustanie wspólności majątkowej, orzeka się o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego przez strony mieszkania. Jednak orzeczenie to nie ma wpływu na status dzieci narodzonych w trakcie trwania małżeństwa. Każdy z małżonków wraca do stanu cywilnego, który posiadał przed zawarciem małżeństwa. Dla osób, dla których było to pierwsze małżeństwo, jego unieważnienie skutkuje traktowaniem takiej osoby jako kawalera/panny.

Źródło:
- ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.),
- „Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz” Henryk Dolecki (red.), Tomasz Sokołowski (red.), Marek Andrzejewski, Anita Lutkiewicz-Rucińska, Adam Olejniczak.

Jeśli zainteresował Państwa powyższy temat i chcą Państwo uzyskać poradę prawną w tym zakresie, zapraszamy do skorzystania z usług Kancelarii Fortis w Katowicach. Wykwalifikowani prawnicy odpowiedzą na nurtujące pytania.